صندوق های بازنشستگی در ایران

صندوق های بازنشستگی به عنوان سرمایه گذاران نهادی، به موجب اسناد مصوب سازمان های بین المللی شامل اتحادیه بین المللی تامین اجتماعی، سازمان توسعه و همکاری اقتصادی، بانک جهانی و سازمان بین المللی کار در سرمایه گذاری های خود باید از اصولی مانند داشتن اهداف مشخص، تعادل امنیت و سودآوری، استقلال از مداخلات دولت و مسئولانه بودن سرمایه گذاری، پیروی کنند. با توجه به آنکه تبعیت صندوق ها از این اصول، موجب تقویت منابع مالی و توانایی آن ها در ایفای تعهدات در برابر بیمه شدگان و در نهایت، تضمین حق بر تامین اجتماعی اعضای صندوق خواهد شد، در نظام حقوقی بیشتر کشورها، پیروی صندوق ها از این اصول نظام مند شده است.

پیشینه:

پس از تصویب قانون استخدام کشوری در تاریخ ۳۱ خرداد ۱۳۴۵ به موجب ماده ۷۰ قانون مزبور اداره کل بازنشستگی با کلیه دارائی و موجودی صندوق بازنشستگی و اسناد و اوراق و بودجه و تعهدات خود از وزارت دارایی جدا و تابع سازمان امور اداری و استخدامی کشور گردید و براساس اصلاحیه ماده مذکور از اول سال ۱۳۵۴ خورشیدی صندوق بازنشستگی کشوری به صورت موسسه‌ای مستقل وابسته به سازمان امور اداری و استخدامی کشور تشکیل گردید. با ادغام سازمان‌های امور اداری و استخدامی کشور و برنامه و بودجه در تاریخ ۱۱ اسفند ۱۳۷۸ و تشکیل سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، صندوق بازنشستگی کشوری نیز یکی از موسسات تابعه این سازمان شد، با تصویب قانون نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی در تاریخ ۲۱ اردیبهشت ۱۳۸۳ و به موجب تبصره ۲ ماده ۱۷ این قانون، صندوق بازنشستگی کشوری از سازمان مدیریت وبرنامه‌ریزی کشور منتزع و تابع وزارت رفاه و تأمین اجتماعی گردید و توسط سازمان بازنشستگی کشوری اداره می‌گردد.

انواع صندوق های بازنشستگی

به طوری کلی سه صندوق بزرگ بازنشستگی در کشور وجود دارد که دامنه مشمول و فعالیت آنها شامل:
1- کارمندان دولت که در پوشش صندوق بازنشستگی کشوری قرار دارند
2- مشمولین قانون کار و بعضی قوانین خاص که زیرپوشش سازمان تأمین اجتماعی می‌باشند.
3- نیروهای مسلح که در پوشش صندوق بازنشستگی نیروهای مسلح قرار دارند.

در کنار این سه صندوق بزرگ بازنشستگی و بیمه‌ای، نزدیک به (15) صندوق بیمه و بازنشستگی اختصاصی نظیر صندوق بازنشستگی شرکت بیمه ایران، صندوق بازنشستگی شرکت مخابرات ایران، صندوق بازنشستگی شهرداری تهران و… وجود دارد.

البته تعداد افراد بیمه شده و همچنین میزان افراد تحت تکفل در سازمان تأمین اجتماعی در مقایسه با آمار ارائه شده توسط صندوق بازنشستگی کشور از اعتبار بسیار کمتری برخوردار می‌باشد. مثلاً در مقطع سال‌های 76 تا 80 که فراخوان برای تعویض دفترچه‌های درمانی داده شده، تعداد دفترچه‌های صادره به عنوان یک شاخص مهم در میزان افراد تحت پوشش نزدیک به 17 میلیون عدد در سازمان تأمین اجتماعی رسید.

صندوق های بازنشستگی باز و بسته

در ‌نظام تامین ‌اجتماعی ‌ایران ‌صندوقهای ‌بازنشستگی ‌متعددی ‌فعالیت ‌دارند ‌که ‌در ‌یک‌ تقسیم بندی‌ کلی ‌می‌توان ‌همه ‌آنها ‌را ‌در ‌دو ‌دسته، ‌شامل:‌ صندوق‌های‌ بازنشستگی‌ باز ‌و ‌صندوق های ‌بازنشستگی ‌بسته، ‌جای‌داد. در‌حال ‌حاضر‌ دو‌ صندوق ‌بازنشستگی، ‌یعنی ‌سازمان‌ تامین‌اجتماعی ‌و ‌صندوق ‌بیمه ‌اجتماعی ‌کشاورزان، ‌روستاییان ‌و‌ عشایر‌ را‌ می‌توان ‌از نوع صندوق ‌بازنشستگی ‌باز‌ دانست ‌اما ‌سایر ‌صندوقهای ‌بازنشستگی‌ فعال‌ در‌ ایران‌ از ‌نوع ‌بسته هستند ‌این‌صندوق ها‌ عبارتند‌از:‌

الف‌- صندوق ‌بازنشستگی ‌کشوری ‌

ب‌- سازمان ‌تامین‌ اجتماعی ‌نیروهای‌ مسلح ‌

پ- صندوق‌ بازنشستگی وظیفه ‌و‌ از‌ کارافتادگی‌ کارکنان‌ بانکها

ت- صندوق ‌بازنشستگی ‌بانک‌ مرکزی

ث- صندوق ‌بازنشستگی ‌پس‌انداز‌ و ‌رفاه‌کارکنان‌ صنعت‌ نفت ‌

ج- موسسه‌ صندوق‌ بازنشستگی، ‌ذخیره ‌و ‌رفاه‌‌«هما» ‌

چ- صندوق‌ بازنشستگی‌ فولد‌ ایران ‌

ح- صندوق‌ بازنشستگی ‌شرکت‌ مخابرات ‌ ‌

خ-‌‌موسسه ‌صندوق ‌بازنشستگی‌ شرکت ‌ملی ‌صنایع ‌مس ‌ایران‌ ‌

د- صندوق ‌بازنشستگی ‌مستخدمین ‌بیمه ‌مرکزی ‌ایران ‌

ذ‌- صندوق ‌بازنشستگی ‌کارکنان ‌بیمه ‌ایران ‌

ر‌- صندوق ‌بازنشستگی ‌صدا ‌و‌سیمای ‌جمهوری‌ اسلامی‌ایران ‌

ز‌- صندوق ‌بازنشستگی و وظیفه ‌مستخدمین سازمان ‌بنادر‌ و ‌کشتیرانی‌ ‌

ژ- سازمان ‌بازنشستگی شهرداری ‌تهران‌ ‌

س- صندوق ‌حمایت ‌و ‌بازنشستگی ‌آینده‌ساز‌

ش- صندوق ‌حمایت ‌وکلا ‌و‌ کارگشایان ‌دادگستری

ص‌- صندوق ‌بیمه ‌و ‌بازنشستگی ‌کانو‌ن‌ سردفتران ‌و ‌دفتریاران ‌اسناد‌رسمی ‌و ‌

ض- صندوق ‌مستخدمان ‌وزارت‌ اطلاعات.

میزان کسور یا حق بیمه دریافتی صندوق های بازنشستگی:

(در مقایسه صندوق های بازنشستگی)

موارد مشمول کسر حق بیمه و موارد غیرمشمول کسر حق بیمه

بر اساس قانون تامین اجتماعی، در حال کلی تمام وجوه و مزایای نقدی و یا غیرنقدی مستمر که تحت هر عنوان به صورت مزد، حقوق، کارمزد و یا کارآموزی در مقابل کار به بیمه شده پرداخت میگردد، مشمول کسر حق بیمه می‌شوند.
در کد مطلبی 1950 که سازمان تامین اجتماعی در تاریخ 2 مهر 1390 در سایت خبری خود قرار داد مزایایی که مشمول کسر حق بیمه نیست به شرح زیر است:

• بازخرید ایام مرخصی
• هزینه عائلمه مندی
• هزینه سفر و فوق‌العاده مأموریت
• عیدی
• مابه التفاوت کمک هزینه مسکن و خواربار در ایام بیماری
• حق شیر
• پاداش نهضت سواد آموزی
• حق التضمین (کسر صندوق)
• خسارت اخراج و مزایای پایان کار

به جز موارد یاد شده تمام مزایای نقدی که تحت هر عنوان به صورت مزد، حقوق، کارمزد و یا کارآموزی به بیمه شده پرداخت می گردد، در صورتی که از حداقل حقوق و مزایای سال مربوطه کمتر نباشد، مشمول کسر حق بیمه است.
حداکثر حقوق و مزایای مشمول کسر حق بیمه، هرسال از طرف مراجع ذی‌ربط اعلام می شود و مازاد بر آن مشمول کسر حق بیمه نیست.

مقایسه صندوق تامین اجتماعی با صندوق بازنشستگی کشوری

تفاوت های دو صندوق تامین اجتماعی و صندوق بازنشستگی کشوری با توجه به قوانین موجود که البته تغییر آن در آینده دور از ذهن نیز به نظر نمی رسد به شرح ذیل می باشد:

• از مشترکین صندوق بازنشستگی کشوری ماهانه ۹ درصد از کارمند به عنوان سهم بازنشستگی و همچنین دو درصد از اقلام مشمول کسور جهت دفترچه خدمات درمانی وی کسر می گردد. اما تامین اجتماعی ماهانه ۷ درصد از کارمند به عنوان سهم بازنشستگی و درمان دریافت می نماید. لذا پرداختی فرد به تامین اجتماعی پایین‌تر می باشد.
• صندوق بازنشستگی با هر افزایش کل آن را به عنوان مقرری ماه اول دریافت می کند اما مشمولین صندوق تامین اجتماعی مبلغی به عنوان مقرری ماه اول ندارند و با صدور هر نوع حکم حقوقی افزایش خود را از همان ماه اول دریافت می کنند.
• مشترکین صندوق بازنشستگی کشوری در ایام بیماری و مرخصی معذوریت با هر نوع استخدام پرداخت حقوق و مزایای کارمند بر عهده دستگاه می باشد، اما کارمندان استخدام پیمانی که مشترک صندوق تامین اجتماعی می باشند در بیماری بیش از ۳ روز و مرخصی معذوریت جهت دریافت حقوق می بایست به تامین اجتماعی مراجعه نمایند.
  ** کسانی که قبل از استخدام سوابق بیمه پردازی خصوصی به تامین اجتماعی دارند چنانچه تمایل دارند از سوابق بیمه ای قبلی خود برخوردار باشند بهتر است همچنان مشترک صندوق تامین اجتماعی باشند.
  ** کارمندی که به تامین اجتماعی بیمه می پردازد پس از بازنشستگی ارتباط وی با دستگاه محل خدمت به طور کامل قطع می گردد. اما کارمند بازنشسته مشترک صندوق بازنشستگی سازمان محل خدمت وی به عنوان رابط با سازمان بازنشستگی بوده و می تواند پس از بازنشستگی همچنان از تسهیلات دستگاه خود مانند وام و … استفاده نماید.

• پرداخت حقوق بازنشستگی به مشترکین صندوق تامین اجتماعی حداکثر ۷ برابر حداقل حقوق در زمان بازنشستگی خواهد بود.در حال حاضر صندوق بازنشستگی کشوری از این قاعده مستثنی است. لذا افرادی مانند اعضا هیئت علمی و قضات در صورت امکان می بایست در صندوق بازنشستگی کشوری مشترک شوند.
  حقوق بگیران تامین اجتماعی قشر وسیعی از کارگران و کارمندان می باشند که به نظر می رسد در ترمیم های حقوقی که طول سالهای بازنشستگی اعمال می گردد افزایش کمتری نسبت به مشترکین صندوق بازنشستگی کشوری در بلند مدت داشته باشند.
• در حال حاضر صندوق بازنشستگی کشور در ترمیم های حقوقی که هر چند سال اتفاق می افتد به گزینه هایی چون سابقه، طبقه، سوابق مدیریتی فرد، رتبه و مدرک تحصیلی که در سامانه های صندوق بازنشستگی ثبت است توجه می نماید.
  ** افرادی که مشترک تامین اجتماعی می باشند می توانند در سال های آخر خدمت نسبت به پرداخت بیمه از کارگاهی دیگر جهت بالا رفتن حقوق بازنشستگی خود اقدام کنند. که این امر برای مشترکین صندوق بازنشستگی میسر نمی باشد.

• در مورد مرخصی پزشکی و استعلاجی نیز شرایط هر دو فرق دارد. در خدمات کشوری شما ۴ ماه مرخصی استعلاجی خواهید داشت. در تمام این ۴ ماه حقوق خود را از محل کار خواهید گرفت. اما در تامین اجتماعی ماهیانه حداکثر ۳ روز مرخصی استعلاجی دارید که حقوق توسط محل کار پرداخت میگردد.
  تفاوت پرداخت: در صندوق تامین اجتماعی کشور بازنشستگی شامل اکثر پرداختها میشود و ۷ درصد از حقوق، سهم کارمند یا کارگر است. در صورتیکه حقوق دریافتی مستخدم از ۷ برابر حداقل حقوق بیشتر باشد کسور بازنشستگی حداکثر تا ۷ درصد ۷ برابر حقوق از آنها کسر خواهد گردید. در بیمه خدمات کشوری، مقدار ۹ درصد کلیه اقلام حقوقی مندرج در حکم کارگزینی به جزء اقلام مناطق كمتر توسعه یافته و بدی آب و هوا، کمک هزینه عائله مندی و اولاد و فوق‌العاده نوبت کاری، کسر خواهد شد.
  تفاوت درمان و دارو: هر دو داروهای مختلفی را تحت پوشش دارند ولی به بیمه تامین اجتماعی کمک های بیشتری شده است.
  تفاوت های کاری و بازنشستگی: هر دو وابستگان درجه یک را بدون مشکل بیمه میکنند.اما در مورد پدر و مادر بیمه تامین اجتماعی شرایط خاصی دارد، مثلا باید سن مادر 55 و سن پدر به 60 سال رسیده باشد.اما در بیمه خدمات درمانی این شرایط وجود ندارد.
  کمک های جانبی: کمک های جانبی مثل پول لباس، خوار و بار، کمک هزینه آموزشی و… در تامین اجتماعی وجود دارد.
  تفاوت حقوقی: در گذشته بدلیل اینکه بیمه تامین اجتماعی بیشتر بندهای پرداختی را شامل می شد، حقوق بازنشستگی اش هم بیشتر بود. در حال حاضر هر چند این اختلاف کم شده است ولی هنوز هم وجود دارد.احتمال اینکه با برقراری اضافه کاری و … این اختلاف بیشتر شود وجود دارد.